‘लम्पसारवादी’लाई क्यास्ट्रोको शिक्षाः साना देशको स्वाभिमान सम्भव छ !
यस्ता थिए चे ग्वेभाराका अनन्य साथी फिडेल क्यास्ट्रो
११ मंसिर, काठमाडौं । नेपालमा टी-शर्टदेखि माइक्रोबससम्म क्युवाली क्रान्तिकारी चे ग्वेभाराका तस्वीर र स्टिकरहरु देख्न पाइन्छ । तिनै दाह्रीवाल क्रान्तिकारी चेका साथी थिए फिडेल क्यास्ट्रो, जसको शुक्रबार राति ९० वर्षको उमेरमा निधन भयो ।
क्युवाका चर्चित पूर्वराष्ट्रपति क्यास्ट्रोले चेग्वेभारासँग मिलेर गुरिल्लायुद्धमार्फत क्युवामा सन् १९५९ मा सत्ता कब्जा गरेका थिए । सत्ता कब्जापछि स्वास्थ्यमन्त्री बनेका क्युवाली क्रान्तिका करिस्म्याटिक नायक चेले केही वर्ष नबित्दै सत्ता त्यागे । र, उनी दक्षिण अमेरिकालाई ‘अमेरिकी साम्राज्य’वादबाट मुक्त पार्ने भन्दै बोलिभियामा गुरिल्ला युद्ध गर्न गए ।
अर्जेन्टिनामा जन्मेर क्युबामा क्रान्ति सफल पारेका चे ३९ वर्षको उमेरमा सन् १९६७ अक्टोबर ९ का दिन बोलिभियाको जंगलमा मारिए । तर, उनी संसारभरिका युवाहरुका माझ बाँचिरहेका छन् ।
उनै चे ग्वेभाराका साथी फिडेल क्यास्ट्रो भने ९० वर्षको उमेरसम्म जिवितै रहे । र, उनले जीवनभर पुँजीवादी मुलुक अमेरिकाको शत्रु एवं समाजवादी कम्युनिष्टहरुको मित्रका रुपमा आफूलाई उभ्याए ।
क्युवा संयुक्त राज्य अमेरिकाको नाकै मुनि रहेको देश भएता पनि उसले अमेरिकासामु कहिल्यै झुकेन र राष्ट्रिय स्वाभामिानको पाठ विश्वका उत्पीडित राष्ट्रहरुलाई सिकायो । क्याष्ट्रो पुजीवादीहरुका विरुद्धमा सतिसालजस्तै बनेर उभिए । र, विश्वभरिका समाजवादीहरुका लागि आदर्श पात्र बने ।
को हुन् क्यास्ट्रो ?
fidel-castro
क्यास्ट्रोको जन्म सन् १९२६ मा क्युवाको ओरिएन्टे प्रान्तमा एक धनी किसान परिवारमा भएको थियो । उनको पूरा नाम फिडेल अलजिन्द्रा क्यास्तो रुज हो । उनकी आमा विवाह हुनुपूर्व क्यास्ट्रोका पिताकी सेविका थिइन् । क्यास्ट्रो जन्मिएपछि उनका आमा बुबाले बिहे गरेका थिए ।
सन् १९५३ मा उनी सरकार विरोधी असफल विद्रोहका कारण जेल परे । दुईवर्षपछि जेलबाट छुटेर उनले गुरिल्ला अभियान सुरु गरे । त्यसको एकवर्षपछि चेग्वेभाराले पनि गुरिल्ला युद्ध छेडे । सन् १९५९ मा क्यास्ट्रोले बाटिस्टालाई ढालेर प्रधानमन्त्रीको सपथ लिए । सन् १९६२ मा तत्कालीन सोभियत संघलाई क्युवामा मिसायल हतियार राख्ने अनुमति क्युवा सरकारले दियो । सन् १९७६ मा नेशनल एसेम्बलीले क्याष्ट्रोलाई राष्ट्रपति चुन्यो ।
सन् १९९२ मा शरणार्थी सम्बन्धमा अमेरिका र क्युबावीच सम्झौता भयो । सन् २००८ मा स्वास्थ्य खराब भएपछि क्याष्ट्रोले राष्ट्रपति पद छाडे ।
क्यास्ट्रोले करिब ५० वर्ष क्युबामा एकछत्र राज गरे । त्यहाँ उनलाई चुनौती दिने कुनै दोस्रो पार्टी थिएन । संसारभरि कम्युनिष्ट सत्ताहरु ढल्दा पनि क्यास्ट्रोले लाल झण्डा झुक्न दिएनन् र अमेरिकालाई चुनौती दिइरहे । क्युवाली जनता यो मान्दछन् कि क्याष्ट्रोले क्युवालीहरुलाई सैनिक शासनबाट मुक्त गरेर स्वतन्त्रता प्रदान गरे ।
तथापि पुँजीवादी विचारक एवं क्यास्ट्रोका आलोचकहरुको आरोप छ कि उनले क्युवामा विपक्षीलाई बलपूर्वक दबाए र क्युबाको अर्थ व्यवस्थालाई अपाङ्ग बनाए ।
कानूनका विद्यार्थी
क्यास्ट्रोले सान्टियागोस्थित क्याथोलिक स्कुलबाट विद्यालयस्तरको पढाइ पूरा गरे । त्यसपछि उच्च शिक्षाका लागि उनी हवाना गए । हवाना विश्वविद्यालयमा कानून पढ्दै गर्दा उनी राजनीतिक कार्यकर्ता बने । त्यहीबेला उनले सार्वजनिक भाषणमा आफ्नो पहिचान बनाए । मानिसहरु उनको भाषण सुन्न मन पराउँथे ।
क्यास्ट्रोले भ्रष्टाचारी सरकारको विरोध गर्न थालेपछि सरकारले उनीमाथि निगरानी बढायो । त्यसबेला क्युबामा सरकारविरोधी सडक प्रदर्शनहरु भइरहेका थिए ।
क्यास्ट्रो डोमेनिकट गणतन्त्रका दक्षिणपन्थी शासकहरुको विपक्षमा थिए । उनले दक्षिणपन्थी नेता राफेलको सत्ता पलट गर्ने प्रयास गरे । तर, अमेरिकी हस्तक्षेपका कारण त्यो असफल भयो ।
सन् १९४८ मा क्यास्ट्रोले एक धनी नेताकी छोरी मिर्ता डियाज बालार्टसँग विवाह गरे । त्यसबेला यो चर्चा चलेको थियो कि बिहेपछि क्यास्ट्रो कुलीन वर्गका प्रतिनिधि बने । तर, यसको विपरीत बिहेपछि क्यास्ट्रो झनै खरो मार्क्सवादी बने ।
क्यास्ट्रोको मान्यता थियो कि देशको दुरावस्थाको एउटैमात्र कारण बेलगाम पुँजीवाद हो । र, यसको समाधान जनक्रान्तिबाट मात्र सम्भव छ ।
कानूनको पढाइ सकेपछि क्यास्ट्रोले वकालती पेशा गर्ने प्रयास गरे । तर, उनी यसमा सफल भएनन् । उनको काँधमा जनताको जिम्मेवारी र आशा बढ्न थालिसकेको थियो । यसक्रममा उनी राजनीतिमै सक्रिय बने । र, हिंसात्मक प्रदर्शनहरुमा सरिक हुन थाले ।
सैन्य विद्रोह र बाटिस्टाको उदय
क्युबामा सन् १९५२ मा फुलन्केसियो बाटिस्टाले सैन्यविद्रोहमार्फत् सत्ता कब्जा गर्यो र राष्ट्रपति कार्लोस पि्रयोले शासन छाड्नुपर्यो ।
बाटिस्टाको अमेरिकासँग साँठगाँठ थियो । उनले समाजवादी पार्टीहरुमाथि दमन गर्न थाले । यो परिस्थिति क्याष्ट्रोको राजनीतिक मान्यता विपरीत थियो । क्यास्ट्रोले ‘द मुभमेन्ट’ नामक संगठन बनाएर बाटिस्टा सरकार ढाल्नका लागि भूमिगत भएर काम गर्न थाले ।
यही क्रममा क्यास्ट्रोले सान्टियागो नजिकै मोकान्डाको सैनिक ब्यारेकमाथि हमला गरे । यो विद्रोहको उद्देश्य हतियार कब्जा गर्ने थियो । तर, यो योजना विफल भयो र केही क्रान्तिकारीहरु मारिए ।
क्यास्ट्रोलाई १५ वर्षको जेल सजायँ सुनाइएको थियो, तर, १९ महिनामै जेलमुक्त भए । जेल परेपछि क्यास्ट्रोले श्रीमतीसँग छोडपत्र गरे । र, उनी मार्क्सवादी साहित्यको अध्ययनमा लिप्त भए ।
क्यास्ट्रो जेलबाट छुटे पनि बाटिस्टा सरकारले क्रान्तिकारीहरुलाई दमन गरिरहेकै थियो । त्यसैले क्यास्ट्रो क्युबा छाडेर मेक्सिकोतिर लागे । मेक्सिकोमै उनीसँग महान क्रान्तिकारी चे ग्वेभाराको भेट भयो ।
cyastro
सन् १९५६ मा क्यास्ट्रो र चे ग्वेभारा ८१ जना सशस्त्र साथीहरु लिएर क्युवा छिरे । त्यसको तीन वर्षपछि सन् १९५९ मा सशस्त्र क्रान्तिको माध्यमबाट बाटिस्टाको सैनिक सरकार ढालेर उनीहरुले क्युवामा समाजवादी सत्ता स्थापना गरे ।
५० वर्षे शासन
नयाँ सरकारले गरीव जनतालाई जग्गा दिने र गरीबको अधिकारको रक्षा गर्ने प्रतिवद्धता जनायो । तर, सरकारले चाँडै नै एकदलीय व्यवस्था लागू गर्यो । दलमाथि प्रतिबन्ध लगाएर कैयौंलाई जेल हालियो, कैयौंलाई श्रम शिविरमा पठाइयो । मध्यमवर्गका हजारौं क्युवालीहरु निर्वासित भए ।
क्यास्ट्रोले आफ्नो भाषणमा बारम्बार आग्रह गर्थे कि देशमा साम्यावाद वा मार्क्सवाद होइन, यस्तो लोकतन्त्र छ कि जसमा सबैलाई स्वतन्त्रता प्राप्त छ ।
सन् १९६० मा क्यास्ट्रोले क्युवामा अमेरिकी स्वामित्वमा रहेका सबै व्यवसायलाई राष्ट्रियकरण गरे । जवाफमा वाशिंटनले क्युवामाथि व्यापारिक प्रतिबन्ध लगायो ।
cyastro-2
तत्कालीन सोभियत संघ र अमेरिकावीच चर्केको शीतयुद्धका बेला क्युवा शीतयुद्धको मैदानजस्तै बन्यो । अमेरिकाको छेवैमा रहेको क्युवाले सोभियत संघलाई समर्थन गर्यो । त्यसबेला अमेरिकाले क्यास्ट्रोको सत्ता ढाल्नका लागि केही कैदीहरुसँग मिलेर सेनासमेत बनाउन थालेको थियो ।
यसैवीच सीआइएले क्यास्ट्रोको हत्या गर्ने योजना बनायो, जुन योजना वीचैमा ‘लिक’ भयो । र, सफल हुन पाएन ।
क्यास्ट्रोले आफ्नो देशमा आर्थिक स्थिति कमजोर भइरहेकै अवस्थामा अफि्रकी देश अंगोला र मोजाम्बिकमा त्यहाँका मार्क्वादी छापामार लडाकूहरुलाई सहयोग गरे । तर, सन् १९८० को मध्यतिर आइपुग्दा विश्व राजनीतिमा परिवर्तन आयो र क्यास्ट्रोको योजना आत्मघाती बन्न पुग्यो । मस्कोले पनि क्याष्ट्रोलाई चाहिएजति सहयोग गर्न सकेन ।
सन् १९९० को मध्यसम्म आइपुग्दा क्युवाको घरेलु स्थितिमा धेरै परिवर्तनहरु आए । देशमा स्वास्थ्य क्षेत्र निशुल्क भयो । शिशु मृत्युदर घटेर विकसित देशको हाराहारीमा पुग्यो ।
विस्तारै क्यास्ट्रो विनम्र हुन पुगे । विश्व राजनीतिक परिवेश पनि बदलिइसकेको थियो । उसलाई सहयोग गर्ने पूर्वसोभियत संघ टुक्रिइसकेको थियो ।
सन् २००८ मा क्यास्ट्रोले स्वास्थ्यका कारण राष्ट्रपति पद त्यागे । र, सो पदमा उनका भाइ राहुल क्यास्ट्रो आसीन भए । राहुल पनि बंशानुगत नभएर क्रान्तिकारी राजनीतिक पृष्ठभूमिबाटै राजनीतिमा आएका हुन् ।
indira-and-cyastroक्यास्ट्रोले भारतसँग राम्रो सम्बन्ध बनाएका थिए । सन् १९८३ मा असंलग्न राष्ट्रहरुको सम्मेलनमा क्याष्ट्रोले भारतीय प्रधानमन्त्री इन्दिरागान्धीसँग अंकमाल गरेको प्रशंग विश्वमा निकै चर्चित बनेको थियो । गान्धीले हात मिलाउन खोजेकी थिइन्, तर क्याष्ट्रोले उनलाई अँगालोमा बेरेका थिए ।
केही महिनाअघि मात्रै अमेरिकी राष्ट्रपति बाराक ओबामाले क्युवाको भ्रमण गरेर ५० वर्ष पुरानो अमेरिका-क्युवा सम्बन्धमा नयाँ तरंगको सृष्टि गरिसकेका छन् । र, यी महान् राष्ट्रवादी क्रान्तिकारी नेताको निधनसँगै क्युवाको राजनीति सम्भवतः अब नयाँ अध्यायतर्फ अघि बढ्ने छ ।
तर, क्याष्ट्रो र चेले दिएको सन्देश यो हो कि शक्तिराष्ट्रको नाकैमुनि रहेका साना देशहरुको पनि मुक्ति सम्भव छ । राष्ट्रिय स्वाधीनता र स्वतन्त्रता सम्भव छ । खाँचो एउटैमात्र छ, नेताहरु ‘लम्पसारवादी’ बनिदिनुभएन ।
This is dummy text. It is not meant to be read. Accordingly, it is difficult to figure out when to end it. But then, this is dummy text. It is not meant to be read. Period.
ConversionConversion EmoticonEmoticon